افغان میناتوری
افغان میناتوری نوعی از نقاشی است که در آن ترسیمه در ابعاد کوچک خلق میشود.و یا عبارت از یگونه رسامی(ترسیم زیبا خیالی) مخصوس اند که توسط پیوند دادن برگها، گلبرگها، ساقه، پیوند، پندک یا فندق شاخه‌ها ، شاخچه‌ها، خطهای مختلفه هندسی مناظر طبعی وغیره شکل می‌گیرد. این رسم با قلم در کاغذ، با وسایل گوناگون روی فلزات، چوب، گچ سمنت سنگ منسوجات، پلستیک، شیشه وغیره ترسیم می‌گردد. مینا توری در جهان از جمله هنرهای زیبا بوده مقام سوم را در صنعت هفت هنر زیبا دارند. این هنر در شرایط امروز بشکل مدرن وسهل ترسیم می گردد. میناتوری در صناعی قالین تکه سازی چوب، معماری و خالکوبی تاتو خیلی نیز استعمال دارد.
تاریخچه
چپ|thumb|۲۵۰px|یکی از رسم میناتوری دوره تیموریان
مورخین ازبکستان و افغانستان یاد اوری مینمایند که هنر میناتوری در چین نشو و نمو نموده دردوره چنگیزخان و تیموریان از چین به کشورهای آسیای جنوبی غربی آورده شده‌است. این هنر پس از اختراح کاغذ رونق یافت. الی سلطنت چنگز خان کسی نمیدانست که چین کاغذ ظروف چینی تکه های نازک وغیره را چگونه تولید می کند.چنگیز خان پس از تصاحب نصف جهان راز تولیدات چین را به تمام مستعمرات خود افشانمود. بعداً سمرقند دومین تولید کننده کاغذ وظروف گردید. این هنر در همین شهر انکشاف بهتر نمود.بدین منظور هنر میناتوری درکشورهای اسلامی انکشاف عالی نمود. در توسعه این هنر پادشاهان حاکمین ،صاحب کاران مساجد و اماکن مقدسه رول عمده داشته‌اند. شاهان علاقه داشتن در ظروف لباس دیوار شاهی رسم ونفش های مرغوب مینا کاری نقش گردد.. مسلمانان این هنر را در ورق‌های قرآن شریف و سایر کتب مذهبی بمنظور احترام وزیبا ساختن کتب مقدس خوداستعمال مینمودند. که بعداً هر کشور از خود نوع واشکال تازه را شامل این هنر نمودند. در افغانستان تیموریان پایتخت خودرا از سمرقند به هرات انتقال دادند شاهرخ میرزا خانم با دانش وهنر مند داشت بنام گوهر شاد بیگم .این خانم در هرات مدرسه را به همین منظور ایجاد نمود. که از میناتوری های آن وقت آثار زیادی در آرشیف ملی افغانستان موجود است . نقش این هنر بروی پلاستک توسط کمپیوتر در کابل و پشاور خیلی مروج گشته است. مردمان روستاها نقش این هنر را در ظروف گلی، کاشی ، قران شریف قلمی بادست رسم مینمایند. دو آثار دوره تیموریان که تا فعلاً باقی مانده‌است عبارتند از مینا کاری در روضه مزار شریف که در زمان سلطنت سلطان حسین بایقرا تیموری بنا گردیداست و دومی آن منار جام هرات است که در زمان گوهرشاد بیگم خانم شاه روخ شاه تیموری، اعمار گردید. هنر مندان بعدی که این هنر را تعقیب وانکشاف داده واز آنها اثار باقی مانده است عبارتند. استاد بهزاد ، احمد علی کهزاد، غلام محمد میمنه گی ، جلالی پوپلزائی میباشد. فعلاً در افغانستان مدرسه هنر میناتوری بنام مدرسه علامه غلام محمد میمنه گی وجود دارد .وهم دانشگاه هنرهای زیبا بخش را بنام هنرنقاشی ایجاد نموده است.
انواع اشکال که در مینا کاری استعمال دارد
مینا کاری از ترسیم وبا هم وصل نمودن اشکال منظم هندسی طبیعی بدست می‌آید. یکی از خصوصیات بارز این رسم خورد وظریف ساختن خطها است. که اشکال آن قرار ذیل است.
گلها
طبعت گلبرگها‌ها را نمنظور جلب جانداران خلق نموده‌است. گلها داری رنگ و اشکال هندسی زیاد بوده میناتورستهای هر کشور نظر به اجسام زیبا محیط دست داشته خود رسم مینمایند. عمده‌ترین کار و فشار در ترسیم مینا توری گل است. گلها دارای کاس برگ ، تاس برگ ، گًرده، تخمدان و فندک می‌باشند.
برگ
در طبیعت اشکال مختلف بوده مینا توریستها زیاده از ۱۲ شکل برگ استعمال مینمایند. برگهاعمدتا به ۳گروپ تقسیم شده‌اند مدورو پهن، سوزنی و برگهای مخروتی.
شاخه و شاخچه‌ها
دارای انواع مختف بوده در رسم مینا کاری شاخها خیالی مدور وکمان زاده استعمال دارد.
پندک
دارای انواع و اشکال هندسی زیاد اند در میناتوری مدور و مخروتی قلب نما استعمال زیاد دارند
ساقه
قسمت که یکطرف آن به زمین وطرف دیگر آن به شاخه نصب است ساقه گفته میشود. در میناتوری رسم ساقه نظر به لزوم دید رسم می‌گردد. ولی استعمال زیاد ندارد.
کناره
کناره عبارت از رسم میناتوری در اطراف خط یا رسم موازی به خط کاغذ کشیده میشود. کناره به چندین انواع است. اسم کناره ساده وخیلی مغلق نیز میباشد. معمولاً در اطراف کتابهای دینی قران کریم تفسیر قرآن وغیره استعمال زیاد دارد.
ترنج
گل یا مینا کاری مرکز رسم را ترنج می‌گویند. ترنیج‌ها می‌تواند به هزاران دیزاین رسم شود. رنگ نیلی آّی زرد وسبز وطلای بیشتر کار میشود.
حیوانات
در کار میناتوری از حیوانات زبا وحشی خالدار و گلدار استعمال زیاد می‌برند از قبیل اهو، ببر، پلنگ و یوز پلنگ
شیطان
در نقاشی مینا کاری یا کلتور مینا کاری از انسانها با لباس‌های سیاه ومخوف نیز استعمال مینمایند که امروز در صنعت فلم سازی استعمال زیاد دارد.
خطوط هندسی
در بعضی از مینا توری از منا ظر طبعی که مملو از خطها و چینهای زیبا هندسی باشند استعمال دارند.
انسان
مینا کاران قدیم خاطرات جنگها دلاوری‌ها و غیره یاد بود را در روی کاغذ ظروف هموار نقش می‌بندند. که این رسم‌ها در روشنی تاریخ همان وقت خیلی کمک می‌نماید.
منابع
- Miniature Palnting
- کتاب میناتوری بنامсреднеазиатске миниатюр یا میناتوری آسیای میانه نوشته گالینا انتولوفیا پوگاچونکوف چاپ تاشکند
