محمود طرزی پدر ژورنالیسم افغانستان
| محمود طرزی | |
|---|---|
|
|
|
| محمود طرزی وزیر خارجهٔ وقت افغانستان | |
| وزیر امور خارجه افغانستان | |
| مشغول به کار | |
|
تاریخ انتصاب ۱۹۸۹ |
|
| پادشاه | حبیب‌الله خان |
| اطلاعات شخصی | |
| تولد |
پدر ژورنالیسم افغانستان ۱۸۶۵ میلادی غزنه، افغانستان |
| مرگ | ۲۳ نوامبر ۱۹۳۳ (۶۸ سال) استانبول، ترکیه |
| ملیت | افغانستان |
| فرزندان | دو دختر (ثریا و ؟) |
| پیشه | روزنامه‌نگار، سیاستمدار |
| دین | اسلام |
| وب‌گاه | www.mahmudtarzi.com |
مَحمود طرزی روزنامه‌نگار، سیاستمدار و روشنفکر افغان است که در سال ۱۹۱۱ نخستین روزنامه افغانستان را به همراه گروهی از روشنفکران پیشکسوت افغانستان بنیان گذارد.[1] از این رو از او به عنوان «پدر ژورنالیسم افغانستان» یاد میشود.[2]طرزی روزنامه‌نگاری خود را در روزنامه سراج‌الاخبار آغاز کرد.
زندگینامه
محمود طرزی در سال ۱۸۶۵ در شهر غزنه افغانستان به دنیا آمد. پدرش غلام‌محمد خان رئیس قبیله محمدزایی بود.[3] تبار خانوادگی او به یک رهبر قومی قندهار به نام حاجی جمال خان (۱۷۰۹-۱۸۰۵) می‌رسید. پسر حاجی جمال خان، سردار پاینده محمدخان، ۲۲ پسر داشت که یکی از آنان به نام سردار رحم‌دل خان قندهاری (۱۸۳۲-۱۸۹۶) معروف بود. سردار رحم‌دل خان پدربزرگ محمود طرزی است.[4] مادر محمود طرزی، از خاندان سدوزایی و دختر شهزاده مودودخان بود.
در عهد پادشاهی عبدالرحمن‌خان خانواده محمود طرزی، به قلمرو ترکیه عثمانی تبعید شد. آنها پس از توقف کوتاهی در کراچی، به بغداد می‌روند و پس از اقامتی کوتاه، به دمشق، مرکز روشنفکری امپراطوری عثمانی مهاجرت می‌کنند و همانجا ساکن می‌شوند. طرزی جوان به زودی دو زبان عربی و ترکی را می‌آموزد و سپس به زبان‌های آلمانی، فرانسوی و انگلیسی نیز در حد ترجمه تسلط پیدا کرده و دوبار نیز به نقاط مختلف اروپا سفر می‌کند.[5] او در دو سال توقف خود در استانبول بین سالهای ۱۸۹۶ - ۱۸۹۷ با سید جمال‌الدین اسدآبادی آشنا می شود و این آشنایی به دوستی عمیقی می انجامد تا آنجا که طرزی تحت تاثیر افکار و عقاید او در مورد نوگرایی در اسلام، قرار می گیرد.[6] با عفو امیر حبیب‌الله خان، طرزی در سال ۱۹۰۳ به کابل باز می‌گردد. در تمام دوران فعالیت ادبی و روزنامه‌نگاری‌اش در دوره‌ی پادشاهی امان‌الله برای تحول و تجدد در جامعه‌ی افغانستان تلاش می‌کند. محمود طرزی در ۲۳ نوامبر ۱۹۳۳ در شهر استانبول ترکیه وفات نمود.
دو دختر طرزی با دو شاهزاده افغانستان وصلت کردند. ثریا همسر امان‌الله شد و دختر دیگر همسر برادر امان‌الله، عنایت‌الله.
سراج‌الاخبار
تحولات اجتماعی در افغانستان همزمان با روی کار آمدن حبیب‌الله خان آغاز شد. از جمله این تحولات میتوان به تاسیس نخستین مدرسه با نام «لیسه حبیبیه» در سال ۱۹۰۳ و پس از آن «مکتب حربیه» و بلاخره انتشار اولین شماره روزنامه سراج‌الاخبار به مدیریت مولوی عبدالرئوف در ۱۹۰۶ میلادی مصادف با ذیقعده ۱۳۲۳ اشاره کرد.
هرچند سراج‌الاخبار پس از نشر یک شماره توقیف میشود، اما شش سال پس از آن در ۱۹۱۱ بار دیگر و این بار به مدیریت محمد طرزی مجددا منتشر میشود. مطالب روزنامه سراج‌الاخبار در این زمان اغلب از روزنامه‌های خارجی گرفته می‌شد. زمانی که انگلیسی‌ها در جنگ جهانی اول ورود روزنامه‌های خارجی از طریق بنادر هند به افغانستان را ممنوع کردند، منابع اطلاعاتی این روزنامه بر روزنامه‌های ایرانی مثل اختر چاپ استانبول و حبل‌المتین چاپ کلکته که هر دو یک دهه پیش‌تر چاپ می‌شدند، متمرکز شد. اولین گزارش‌ها درباره‌ی ادبیات معاصر و کلاسیک اروپا در این دوره از سراج‌الاخبار چاپ و منتشر میشود. این اولین بار است که تجددطلبی، اندیشه، فرهنگ و بالاخره ادبیات مدرن غربی در افغانستان معرفی میشود.
همسایگی بریتانیای کبیر در بخش بزرگی از مرزهای شرقی و بیم انگلیسی‌ها از هر گونه تحول در داخل خاک افغانستان، باعث شد که شخصی چون محمود طرزی نیز که مناصبی بلندپایه در وزارت خارجه داشت و در عین حال پدر زن شاه هم بود، در زمینه‌ی پیشبرد اندیشه‌های ترقی‌خواهانه‌اش تنها بماند. به همین جهت او در ابراز عقاید خود در نوشته‌هایش سخت محافظه‌کار می نمود و تلاش می‌کرد با وجود خفقان حاکم سراج‌الاخبار را سرپا نگه‌دارد.[7]
طرزی ضمن انتشار سراج‌الاخبار، به ترجمه‌ی آثار ادبی اروپایی نیز پرداخت که این ترجمه‌ها و مقالات در ادبیات معاصر دری تاثیر بسزایی گذاشت. اولین ترجمه‌ی او جزیره ی پنهان اثر ژول ورن بود. سپس داستان بلندی به نام فاجعه‌های پاریس از یک نویسنده‌ی فرانسوی ترجمه کرد که در سراج‌الاخبار چاپ شد.
او اشعاری به نثر می‌نوشت و اغلب آنها را به همراه داستان‌های کوتاه و نمایش‌نامه‌هایش در عمر هشت ساله‌ی مدیریتش در سراج‌الاخبار چاپ و منتشر می‌کرد. او تلاش می‌کرد عامه‌فهم‌بودن زبان را در سراج‌الاخبار متداول سازد.
او در مورد ادبیات اروپایی مقاله می‌نوشت و چگونگی نوشتار، سبک، فن و مختصات این گونه ادبیات را به زبانی ساده تشریح می‌کرد.
او برای اولین بار رمان را به افغانستان معرفی کرد. شیوه‌های نوین ادبی برای اولین بار در سراج‌الاخبار پدیدار شدند. مثلا شعر دیگر تعریف زلف یار نبود. از لوکوموتیو و ترن و هواپیما و کشتی قاره‌پیما سخن می‌گفت. یعنی همراه با اندیشه‌ها یک تعداد واژه وارد سراج‌الاخبار و از این راه به جامعه منتقل شد. برای اولین بار اخبار جنگ‌هایی که در جهان روی می‌داد و اخبار اختراعات جدید در سراج‌الاخبار انعکاس می‌یافت و موضوعاتی از این قبیل که زبان چیست و آیا زبان قابل اصلاح است در آن مطرح می‌شد.[8]
وی اضافه بر مطالب و مقالات در سراج‌الاخبار، برخی از رمان های ژول ورن از قبیل سیاحت دور دنیا در ۸۰ روز، بیست هزار فرسخ سیاحت زیر بحر و سیاحت در جو هوا را نیز به زبان دری ترجمه کرده‌است. [9]
آثار
تالیفات:
- سیاحت در سه قطعه روی زمین (چاپ ۱۹ عقرب ۱۲۹۱)
- از هر دهن سخنی و از هر چمن سمنی
- جغرافیای منظوم افغانستان
- جغرافیه ادب در فن و یا محمودنامه در نظم
- روضه حکم
ترجمه‌ها:
- سیاحت به دورادور زمین در ۸۰ روز (اثر ژول ورن، تزجمه از ترکی به فارسی)
- جزیره پنهان
- بیست هزار فرسخ سیاحت زیر بحر
- سیاحت در جو هوا
- فاجعه‌های پاریس
- جنگ روس و جاپان (در پنج جلد)
- اخلاقیات
منابع
- ↑ Encyclopedia of the Developing World: Volume Three...پیوند ...
- ↑ سهام، نصیر، پدر ژورنالیسم افغانستان علامه محمود طرزی، پیشاور: الازهر کتب‌خانه، زمستان ۱۳۷۸ خ.
- ↑ http://www.khorasanzameen.net/politics/bkamjo03.html
- ↑ آهنگ، محمدکاظم، سیر ژورنالیسم در افغانستان، جلد اول، کابل: ۱۳۴۹، به اهتمام ق. عارفی، (انجمن تاریخ و ادب ۱۰۱، افغانستان اکادیمی ۷)، ص۷۴
- ↑ سیاحت‌نامه‌ی سه قاره، چاپ کابل، ۱۹۱۳ میلادی
- ↑ سراج‌الاخبار، دوره‌ی ۴، ۱۳۳۴ قمری
- ↑ محمود ترزی، چه باید کرد، کابل، ۱۳۳۰ قمری / ۱۹۱۱ میلادی
- ↑ رهنورد زریاب در گفتگو با سیروس علی‌نژاد، بی‌بی‌سی:"چرخشگاه تجدد در افغانستان" پیوند ... ]
- ↑ فرازهایی از ادبیات دری، علی اوحدی، ۳ مرداد ۱۳۸۷
پیوند به بیرون
- نجم کاویانی: سراج‌الاخبار، سومین نشریه در افغانستان، در رادیو زمانه.
- اطلاعات جعبهٔ زندگینامه از: سهام، نصیر، پدر ژورنالیسم افغانستان علامه محمود طرزی، پیشاور: الازهر کتب‌خانه، زمستان ۱۳۷۸ خورشیدی
